خسروی پس ازملاقات خود با شوریده که در سال 1320 هجری قمری صورت گرفت ، در جلد دوّم کتاب خود دیبای خسروی که تاریخ مفصّلی ازادبیّات عرب است ، ضمن مقایسه ای که بین بشّارابن برد شاعر کور ( که ایرانی تبار بود ولی به عربی شعر می گفت و در فنون ادبی استاد ) و شوریده بعمل آورده ، چنین مینویسد :

” …….. در سال 1320 هجری قمری که این بنده را سفر پارس پیش آمد ، وی ( شوریده ) را در شیراز بدیدم و مخالصتی در میانه پیدا شد . عَلَم اللَّه آنچه درحال بشّار نگاشته آمد کاملاً با حال او مطابق آید ، خُلقاً و خَلقاً و منطقاً با او مشابه است ، از قدّ بلند و چهره ی مجدّر ، چشمان عاری از مردمک ، زبانی طلیق و جدّ و هزلی متین و شیرین و طبعی مزّاح و نفسی اَبی و جسور و اشعاری بلند از هر نوع ، و فراستی هرچه تمامتر ، از اغلب علوم که شاعران و ندیمان را ضرورت است با بهره است مانند : نحو و اشتقاق و لغت تازی و پارسی و تاریخ و عروض و قافیت و نقدالشّعر. از موسیقی و نواختن بعضی از سازها با بهره دارای صوتی ملیح و دلکش ( است )………. من خود گاه می دیدم که تمیزِ نیک و بد همه چیز را به قوّه ی لامسه تواند داد حتّی جواهرات را ، بلکه خوبی و زشتی آدمیان را به لمس، ادراک کند .

موهبتی بزرگتر، قوّت حفظ است که خداوندش عطا کرده و اغلب اشعاری که سروده از بر دارد – در یک شب قصیده ای افزون از پنجاه بیت همه فصیح و متین و بدیع بنظم آرد و دیگر روز یا پس از ایّامی ، آن را درحضور ممدوح انشاد کند بی لکنت و سهوی . خالی از گزاف ، در شعر مجرّد امروز بر بیشتر اهل عصر برتری دارد و هر قسم از اقسام شعر را از غزل و قصیده و مدح و هجا و فخریّه و مرثیه ، در نهایت خوبی و استادی گوید بلکه درانشاء نثر نیز شایسته ی ستایش است ………. ” .

پس ازفوت شوریده که درسال 1345 هجری قمری اتّفاق افتاد ، شادروان وحید دستگردی مدیر نشریّه ی برجسته ی ارمغان ازمرحوم میرزا علی اصغر خان حکمت شیرازی که خود ازمحضر شوریده افتخار تعلّم و تلمّذ داشت ، خواهش کرد که شرح مختصری راجع به زندگانی و خصوصیّات شعری آن شاعر جلیل القدر برای مجلّه ی ادبی او بنگارد . مرحوم حکمت نیز این مسئول را با دل وجان قبول کرده ، حالات و انتقالات شوریده را به نحوی مختصر امّا بسیار مفید تقدیم آن نامه ی نامی نمود که پاره هائی از آن در سطرهای زیرمندرج است :

” ………….آنچه که مسلّم است مرحوم شوریده به هوش و ذکاوت مفرط ممتاز بود و دراشعار او تشبیهاتی وجود دارد که جزآنکه شخص به رأی العین مشبّه و مشبّهٌ به را دیده باشد از اتیان عاجز خواهد بود ولی وی بواسطه ی قوّه ی درّاکه و فراست و هوش ، بهترازبینندگان آن را در شعرآورده و وصف فرموده است و درحقیقت مثل کلام معروف بوَد که فرموده اند ” یَرَی العاقلُ بِقلبه مالا یَرَی الجاهلُ بعَینِه ” کسانیکه با او معاشرت نزدیک داشته اند هزارها حکایات و نوادرغریبه از هوش سرشار او مشاهده کرده اند که تذکار آنها موجب تطویل کلام است .  دیگر از صفات برجسته ی وی قوّت حافظه بود . خزینه خاطرش به دریائی عمیق شباهت داشت که ازلئالی اشعار آبدار و منظومات و قصص و حکایات تاریخی و لغات عربی و فارسی مملو بود و قصائد مطوّله ازاساتید ازبرداشت . تاریخ ایران را به جزئیّات به حافظه سپرده بود و دراستعارات وی ، اشارات به وقایع تاریخی بسیار یافت می شود .

صفت نیکوی دیگری که از وی قابل تمجید بلکه شایان اقتدا و تقلید هرجوان ادب آموز است ، محبّ کسب اطّلاع و توسیع دائره ی معلومات بود ، هیچوقت از کسب دانش عاطل و غافل ننشست و از اِصغای مقالات و کتب دست نکشید . منشیان و نویسندگان مخصوص داشت که برای وی کتب مختلفه ی تاریخی وادبی را قرائت می کردند و اواستماع می نمود . با آنکه نزدیک به هفتاد رسیده بود با همان نشاط و شورجوانی ، از قرائت و استماع کتب حظّ و لذّت می برد .

حُسن انتظام و ترتیب که گویا از شئون دماغ و فکر متین است نیز ازخصائل مبرّز او بشمار می رود . امور شخصی داخلی او از حیث خانه و ضیاع و عقار و خدّام ، بقدری منظّم و مرتّب بود که اشخاص بینا کمتر به مقام او می رسیدند بلکه حسرت وضع مرتّب او را داشتند و بالاخره باید گفت که شوریده شیرازی یکی از نوادر و شوّاز طبیعت بود……….

هزل وهجوی که در کلمات او یافت می شود ناچار وسیله ی دفاع و اسلحه ی زندگانی خود قرار داده بود که بتواند از شرّ زحمت ابناء نوع ، مال و جاه خود را محفوظ بدارد و اتّفاقاً درحیات او این اسلحه نیز خیلی مؤثّر واقع شده بود .

اشعارشوریده دارای سه امتیاز مخصوص است : اوّلاً از حیث سبک کلام و انتخاب الفاظ و طرز تعبیر مانند اساتید شعرای قدیم خراسان و فارس ، در قصیده و غزل سخن گفته و به اصطلاح ، یکی از شعرای کلاسیک است که سخن او همان فصاحت کلام و انسجام بیان و رزانت کلمات قدما را دارا می باشد . ثانیاً دراشعار وی مخصوصاً درقسمت اشعاری که دردوره ی جوانی زائیده ی طبع اوست ، روح ابتکار و اختراع مضامین و معانی جدیده و بنظم آوردن موضوعات بکر و تازه به حدّ وفور دیده می شود . مسائلی که به کلّی نو و جدید بوده و مسائل سیاسی مهمّ مانند انتخابات مجلس شورا و حوادث مربوط به انقلاب مشروطیّت و جنگ عمومی وغیره و همچنین مسائل ادبی مانند دفاع ازسعدی و هجو روزنامه ی زبان آزاد که گفت :

با تنوّع تمامی که دراین موضوعات موجود است ، همه را چنانکه درخوریک نفر استاد ماهراست ازعهده برآمده و حقّ موضوع را کماهُوَ ادا فرموده است ……….

دردیوان شوریده ، قطعات ومنظومات اخلاقی وعرفانی نیز دیده می شود . به قطعه ی ذیل که دستورمناعت و آئین عزّت نفس است و ازآن جمله انتخاب شده ، کلام خود را ختم می کنم : “

علاوه برآنچه که گفته شد ، شوریده شاعری شیرین زبان ، بلند نظر، خوش محضر، با دیانت ، وطن -پرست ، باشهامت و دستگیرمستمندان و متواضع به زیردستان بود . خانه و خانواده ی او کانون مهر و محبّت و مهد دانش و فضیلت برای فرزندان و نزدیکان او بود . درتعلیم وتربیت فرزندان خویش شخصاً مداخله داشت و هماره آنها را به کسب دانش و درک هنرها تشویق و ترغیب می فرمود .

شوریده ، به غیرازآنکه درنظم و نثر و موسیقی استاد بود ، کمالات دیگری نیزداشت مانند هنرشماره دوزی و بافتِ بافته های ابریشمیِ  ظریف مثل قیطان و دکمه های ابریشمین ریز، که درحین انجام این کارهای دستی ، ناظرین خود را دچار اعجاب و شگفتی فراوان می ساخت .

هرچند توانمندی شوریده درنثرکمترازاستادی وی درنظم نبود ، آثارباقیمانده ازاو اکثراً درقالب شعراست و با وجود حکمت و فضیلت بی انتهایش ، بدلائلی نتوانست آثار بیشتری ازخود بیادگار گذارد: مهمترین دلیل آنکه ، به واسطه ی نابینائی قادر به نوشتن افکار و اندیشه های خود نبود و برای درج دُرَرثمین بحروسیع و موّاجش احتیاج به کاتبان متعدّد داشت که متأسّفانه همیشه عملی نبود ؛ وچنانچه درجمیع عمرتمام اشعاروافکارش به ثبت و ضبط رسیده بود ، بی گمان شعرو نثر وی مجلّداتی را تشکیل میداد . دیگر     آنکه ، در زمان حیات شوریده مقدارزیادی از کتب خطّی نفیس وقیمتی از کتابخانه ی آن مرحوم به سرقت رفت ، منجمله نسخه ی خطّی گرانبهائی از دیوان کامل او که به قول خود شوریده شامل بیست هزار بیت بوده ، و بوسیله ی چند نفرازاستادان خطّ آن روزشیرازنگاشته آمده و به رسم یادگار به شوریده تقدیم شده     بود . ازتصنیفات دیگر شوریده که از کتابخانه ی وی دزدیده شد ، کتابی بود به نام ” نامه ی روشندلان “ در شرح حال علماء و ادبا و شعرای مشهور نابینا که هنوز که هنوزاست به همراه آثارسرقت رفته ی دیگر درهیچ جا و مکانی پیدا نشده اند ! کتاب دیگر تحت عنوان ” کشف المواد ” درباره ی مادّه تاریخهای ابنیّه و امکنه و ولادت و وفات اشخاص است که شوریده درباره ی آنها شرح حال داده و ماده تاریخ   سروده ، که هرچند وی موفّق به اتمام آن نشد امّا باقیست . شوریده همچنین از منتقدان ادبی و مصحّحان مبرّزمتون فارسی و دواوین شعرا بود که ازجمله ی آثارتصحیح شده بوسیله ی او میتوان  خمسه ی نظامی ، دیوان منوچهری دامغانی ، دیوان فرّخی سیستانی ، فرهنگ جهانگیری و کلیّات شیخ اجلّ سعدی شیرازی را نام برد که دراین میان کلیّات دیوان سعدی که به چاپ شوریده مشهوراست و به خطّ میرزا محمود ادیب مصطفوی می باشد ، برای اوّلین بار به سال 1327 هجری قمری درمطبعه ی مظفّری دربمبئی هند به چاپ سنگی رسید . این کتاب بی نظیردرسال 1394 شمسی به اهتمام مؤسّسه ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران / مک گیل (کانادا) ، به طریقه ی اُفست وبه صورت بسیارارزنده ای مجدّداً به زیور طبع آراسته شد که شایان توجّه است . در سال 1325 شمسی غزلیّات شوریده شیرازی با خطّ خوش حسن فصیحی شیرازی ( احسان ) فرزند دوّم آن مرحوم به طبع رسید که این روزها بسیار کمیاب است .

از مهمترین آثارشوریده طبیعتاً کتاب کلیّات دیوان اوست که متجاوزاز 15000 بیت دارد و کاملترین    نسخه ی دیوان شوریده است . پدربزرگوارِفاضلم ، مرحوم حسن فصیحی شیرازی ، قریب به  50  سال ازعمر شریف خود را مصروف به نگارش این کتاب والا با خطّ زیبای نستعلیق خود فرمود که پس ازوفات او به کوشش این بنده خسرو فصیحی و به توسّط مؤسّسه ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران/ مک گیل ( کانادا ) درسال 1388 شمسی دردو جلد چاپ ومنتشرشد.

شوریده درطول عمرازجسمی سالم و روحی قوی برخوردار بود و بندرت بیمار یا بستری می شد ، امّا فکر مرگ بخصوص دراواخرعمرپیوسته درمدّ نظراو قرارداشت بطوریکه حتّی مدّتی قبل ازمرگ ، مزارخود را درجوارآرامگاه شیخ اجلّ سعدی انتخاب کرد ، سنگ مرمرروی قبرش را تهیّه و اشعارروی سنگ را هم خود سرود تا به هنگام مرگ هیچگونه تأخیری درکاردفن اوایجاد نشود . بدین ترتیب روزی دوستان و آشنایان خویش را به سعدیّه دعوت کرده ، خاکجای خود را به آنها نشان داده ، درقبرخود خوابیده ، به ایشان گفت : ” این جایگاه ابدی من است ، هیچ هول وهراسی هم از مرگ ندارم ، خواستم بدانید ! ” و سپس رباعی ذیل را برای آنها قرائت فرمود :

دو سه ماه بعد ، شوریده روبه کسالت گذاشت و ازتپش سریع قلب و خستگی مفرط شکایت می نمود و درنتیجه تحت معالجه ی پزشکان مختلف قرارگرفت و تا سه روز قبل ازمرگ حتّی بستری هم نبود تا آنکه حالش وخیمترگردید و بالنّتیجه بستری شد وهرچه پزشکان و متخصّصین شیرازکوشیدند که جان او را نجات دهند مفید فایده نیفتاد وسرانجام آن بَدردرخشان آسمان ادب وعرفان ازمیان رفت و برای همیشه چشم باطن ازدنیا بربست . پزشکان ، عارضه ی شوریده را سرطان معده شناختند .

وفات شوریده درشب پنجشنبه ششم ربیع الثّانی 1345 قمری برابر با مهرماه 1305 شمسی درشیرازدر منزل شخصی وی بوقوع پیوست . خبر فوت شوریده نه تنها درایران بلکه درجهان آنروزموجب تأسّف و تأثُرعارف وعامی قرار گرفت و بسا کسا که که درفقدان وجود آن ادیب اریب ناله ها کردند و اشکها  ریختند . صبح روز بعد ، به منظورتشییع جنازه ی آن بزرگ مرد ، کلیّه ی طبقات مردم اعمّ از ادبا و فضلا ، علما و رجال و خلاصه خاصّه و عامّه درمنزل وی گرد آمدند و همان روز جسد او را با تجلیل هرچه تمامتر به آرامگاه ابدی آن مرحوم درسعدیّه انتقال دادند .